Wij hebben vandaag de dag 20x meer prikkels te verwerken dan 20 jaar geleden. Dat wij op grote schaal te maken hebben met overprikkeling is dus niet zo gek. Bij overprikkeling krijg je kortgezegd meer prikkels binnen dan je hersenen kunnen verwerken.
(bron: W. Hoogendijk, 2018)
Wat houdt overprikkeling in?
We kennen allemaal wel het gevoel; we zijn moe en elke vorm van input is te veel. De prikkels waar we normaal geen moeite mee hebben, kunnen we ineens niet meer verwerken. We zijn overprikkeld.
Om echt te kunnen begrijpen wat overprikkeling is, gaan we eerst terug naar de definitie van een prikkel. Een prikkel is een verandering in de omgeving van een organisme of een weefsel die een bepaalde reactie tot gevolg heeft (Van Dale, 2023).
Prikkels zijn stukjes informatie die binnenkomen via onze zintuigen (zien, horen, ruiken, voelen, proeven). In principe zijn onze hersenen prima in staat om deze prikkels te verwerken zonder dat je het doorhebt, maar wanneer het verwerken van deze prikkels niet meer lukt, ben je overprikkeld. Je ervaart ineens al die grote en kleine signalen om je heen heel bewust. Alles lijkt even hard binnen te komen. Negeren of filteren lukt even niet meer. Je hebt meer input gehad dan je op dat moment kon verwerken.
Hoe raak je overprikkeld?
Er bestaat helaas nog geen test om overprikkeling te meten. Er is dus ook nog niet te bepalen waarom en wanneer er bij iemand overprikkeling ontstaat.
Overprikkeling kan wel verschillende oorzaken hebben. Het kan zo zijn dat jouw brein geen onderscheid maakt tussen hoofd- en bijzaken. Alle prikkels komen even hard binnen. Dit kan je wellicht herkennen door het moeilijk kunnen focussen op één stem als er meerdere mensen aan het woord zijn. Het kan ook zo zijn dat je brein de binnenkomende prikkels niet goed filtert, waardoor je te veel prikkels binnenkrijgt.
Wanneer je ook nog beperkt invloed hebt op de prikkels maar het blijft je triggeren, trekt het je batterij extra snel leeg. Je ‘irritatie-emmer’ loopt over.
Welke mensen raken sneller overprikkeld?
Mensen met een gevoeliger zenuwstelsel zijn over het algemeen vatbaarder voor overprikkeling. Dit zijn bijvoorbeeld hoogsensitieve personen (HSP). Hoog gevoelige personen ervaren prikkels intenser dan anderen en hebben meer tijd nodig om te prikkels te verwerken.
Jarno, de eigenaar van Probaat, heeft dit ook. Hij kent de voordelen én dus ook de nadelen van het hooggevoelig zijn voor signalen. Wat bij hem in ieder geval werkt is de bouwkoptelefoon. Of het binnen de laatste modetrends hoort, valt over de discussiëren. Maar voor hem werkt het als een malle!
Wij kunnen jou als hoogsensitief persoon begeleiden om tijdens je werk op de juiste manier met prikkels om te gaan, zodat jij weer de baas bent over jezelf.
Overprikkeling door neurologische aandoeningen
Mensen met neurologische aandoeningen zoals autisme, ADHD, epilepsie, migraine of hersenletsel kunnen ook sneller overprikkeld raken. Factoren als stress of slechte nachtrust kunnen ook zorgen voor een snellere overprikkeling.
We vinden het belangrijk om te benadrukken dat overprikkeling een normale reactie is van het zenuwstelsel en dat het bij iedereen voor kan komen. Het verschilt per persoon hoeveel prikkels deze kan verdragen en wanneer er overprikkeling optreedt.
Fases van overprikkeling
We kennen drie soorten overprikkeling
- Cognitieve overprikkeling
Bij een cognitieve vorm van overprikkeling hebben je hersenen te veel informatie of prikkels moeten verwerken. Dit leidt tot mentale vermoeidheid en uitputting. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer je te lang of te intensief nadenkt, informatie probeert te verwerken of wanneer je probeert te multitasken.
- Emotionele overprikkeling
Hier heb je moeite om je emoties te reguleren. Je kan sneller emotioneel worden óf je emoties komen hard binnen. Je kan overvallen worden met emoties.
- Zintuigelijke overprikkeling
Dit houdt in dat de informatie die binnenkomt via de zintuigen niet goed gefilterd kunnen worden. Een goed voorbeeld is het niet meer kunnen verstaan van je gesprekspartner in een vol restaurant. Of het last hebben van fel licht.
De gevolgen van overprikkeld zijn
Overprikkeling kan verschillende gevolgen hebben die zowel fysiek, mentaal als emotioneel tot uiting kunnen komen.
Overprikkeling gaat vaak gepaard met hoofdpijn, verminderde concentratie, vermoeidheid, stress, onrust en het oplopen van emoties. Bij sommige mensen kan langdurige overprikkeling zelfs leiden tot tijdelijke uitvalsverschijnselen, koorts, overgeven of een epileptische aanval.
Op dit moment is er nog te weinig onderzoek gedaan naar overprikkeling. Daarom is het lastig te achterhalen wat de belangrijkste factoren of voorspellers zijn voor de duur van deze klachten. Sommige mensen hebben uren tot dagen last van overprikkeling. Bij anderen kunnen de klachten weken tot zelfs jaren aanhouden.
De gevolgen van overprikkeling kunnen sterk variëren per persoon. Het is daarom belangrijk om te leren herkennen wanneer jij overprikkeld raakt en om tijdig maatregelen te nemen om deze overprikkeling te voorkomen of verminderen. Hoe je dit kan doen, beschrijven we hieronder.
Tips voor mensen die last hebben van overprikkeling
Overprikkeling helemaal voorkomen is lastig. Voor iedereen. Het is belangrijk om voor jezelf te ontdekken in welke situaties overprikkeling op de loer ligt. Raak je overprikkeld in grote groepen na een lange dag? Vermijd dan de supermarkt tussen 17:00 en 18:00 uur.
- Geef jezelf de tijd om te wennen
Misschien is er iets gebeurd in je leven (trauma, burn-out) waardoor je sneller overprikkeld raakt. Gun jezelf dan de tijd om te wennen aan de nieuwe situatie waarin alles niet meer zo vanzelfsprekend is als het was. Het hoeft niet in één keer goed.
- Leer je grenzen kennen
Wanneer je ontdekt hebt welke situaties voor jou kunnen leiden tot overprikkeling, is dit dus jouw grens. Door te leren om je grenzen aan te geven, kan je overprikkeling in de toekomst beter voorkomen.
- Schrap niet in energiegevers
Hoewel je misschien zou denken dat je bij overprikkeling je hele agenda leeg moet vegen, raden we je dit niet aan. Zorg dat je dingen blijft doen die jou energie geven en die voor jou belangrijk zijn. Creëer rustmomenten voor en na de activiteit, zodat je kan ontprikkelen.
- Geef aan wat je nodig hebt
Dit is misschien wel de moeilijkste. Hoe kan je aangeven wat je nodig hebt als je dat zelf niet eens altijd weet? Blijf in contact met je lichaam en hoofd. Wat voelt goed en wat voelt niet goed? Geef aan jezelf, maar ook aan je omgeving aan wat jij denkt dat jou helpt in dit moment.
- Bescherm jezelf
Als je focus wilt houden maar het is rumoerig om je heen, zorg dat je zo gaat zitten dat je niet afgeleid wordt, bijv. rug naar de gang. Zet een koptelefoon op om omgevingsgeluid te minimaliseren. En zorg dat je andere updates of pushberichten van je telefoon, laptop of andere devices uitzet. Dit is dus wat onze Jarno graag doet. Zonnebril op tijdens het rijden, autoradio uit als er gesproken wordt in de auto en bij stevige overprikkeling maakt hij een wandeling in zijn eentje.
Overprikkeling is een groot onderwerp waar veel over te zeggen is. We hebben nu de basis voor je uitgezet. We hopen dat je gevonden hebt waar je naar opzoek was. Zijn er nog onduidelijkheden of loop je ergens in vast? Laat het ons gerust weten. In de tussentijd verwijzen we je graag naar onze tweewekelijkse nieuwsbrief. Iedere twee weken voorzien we je van de meest nuttige en bewezen tips!
